Ermeni Mimarisi - VirtualANI - Tigran Honents Kilisesi

"664 (M.S. 1215) yılında, Tanrı'nın lütfuyla, Ani şehrinin beyi güçlü ve muktedir Zakaria iken... ben, Tanrı'nın kulu, Honents ailesinden Sulem Smbatorents'in oğlu Tigran, efendilerimin ve çocuklarının uzun ömürlerine, kayalıkların kenarında ve çalılıktan geçilmeyen bu yerde, Aziz Krikor'a adadığım bu manastırı yaptırdım, ve onu sahiplerinden helal servetimle satın aldım ve büyük zahmet ve masraf ile ona her yandan savunma sağladım. Bu kiliseyi Aziz Krikor Lusavoriç adına yaptırdım ve onu birçok süs ile güzelleştirdim..."

- Kilisenin doğu cephesindeki yazıt

Alıntı alının yukarıdaki yazıttan anlaşılana göre kilise, Tigran Honents adında zengin bir tüccar tarafından yaptırılmıştır ve 1215 yılında bitirilmiştir.

O dönemde Ani, Gürcü himayesi altındadır ve bu kilise, Gürcü Ortodoks Kilisesi'ne vakfedilmiştir (ve fresklerin Gürcü sanatkarları tarafından yapıldığı sanılır).

Yapının İncelemesi

Dıştan, kubbeli dikdörtgen tasarım, Katedral'i andırır, fakat daha küçük bir ölçüttedir. İç planı farklıdır ve Ortaçağın bu geç döneminin diğer kiliselerininkiyle benzeşir. Kimi zaman "kubbeli hol" olarak adlanan tiptendir - üç bölmeye ayrılmış tek sahın, orta bölmenin üzerinde kubbe vardır.

Kilisenin (özellikle içinde ve kubbenin üzerindeki dikçe sivrilen konik çatıda görülen) artırılmış dikey orantıları da bu döneme özgüdür.

Kör kemer dizisi, kilisenin dört yanından dolanır. Sarmaşık bitkilerin arasından beliren gerçek veyahut hayali hayvanları betimleyen gösterişli oymalar sıra kemerlerin arasındaki kemer üstü dolgularını süsler. Bunlar, binanın tamamını saran bir süslü bant oluşturur. Benzeri kemer sırası ve bant, alnın etrafında da vardır. Bandın üzerinde bir bant daha vardır, bu da geometrik kabartmalı-oymalı işlidir (ki bu da gene 13üncü yüzyıl kiliselerine hastır).

Kilisenin önünde, şimdi bayağı harap durumda, daha sonra ilave edilmiş bir narteks durur. İki taraftan açıkmış ve kuzey kenarında bir şapeli varmış. Bunun kemerli açıklıkları, keskince oyulmuş zikzak silmeyle vurgulanmıştır ve zamanının Müslüman yapılarınınkine benzer sütun başlıklarına oturtulmuştur.

Bu narteksin içi (kilisenin yüzü dahil olmak üzere), fresklerle kaplıymış; bu da Ani'nin daha eski yapılarının katı sadeliklerine zıt kaçan bir teşhirciliktir ve şehrin 13üncü yüzyıl istikrarsız ekonomik ve siyasi durumu göz önünde bulundurulduğunda pek de münasip değildir.

Tigran Honents, genellikle ticaretle uğraşarak büyük servetler toplayan ve kendilerini "baron" ilan eden birçok varlıklı tüccar ailelerden birinin üyesiymiş. Varlıklı olmalarına rağmen, sonunda kendi konumlarını da Ani'ninkini de koruyabilecek yeterli siyasi ve hiçbir askeri güçleri olmamıştır.

Freskler

İç mekanın tamamı, kiliseyle aynı yaşıt fresklerle kaplıdır. İki ana konu vardır - Hazreti İsa'nın Hayatı ve kilisenin adandığı Krikor Lusavoriç'in Hayatı (Saint Gregory the Illuminator).

Kubbe, altında Azize Meryem ile On İki Havarinin bulundurulduğu, dört melek tarafından taşınan İsa büstü ile İsa'nın Göğe Yükselişi'nin hasar görmüş tasvirini barındırır.

Kilisenin doğu yarısı, aralarında Cebrail'in Hazreti Meryem'e Haber Verişi ("Annunciation"), İsa'nın Doğumu, İsa'nın Kudüs'e Girişi, Aziz Lazarus'un Dirilme Mucizesi, vb. sahnelerinin de bulunduğu, İsa'nın hayatından sahnelerle donatılmıştır.

Apsisin yarım kubbesinde, İsa'nın figürü vardır. Bunun altında İsa ve Havariler, Aşai Rabbani ("Communion") sahnesinde resmedilmiştir. Bunun da altında, yakın geçmişte badana ile mahvedilmiş bir sıra kilise büyükleri veyahut peygamber resimleri varmış.

Kilisenin batı odası, Krikor Lusavoriç'in hayatından 16 sahne sunar. Aziz Krikor'un Trdat tarafından yargılanması; zindan dahil, ona çektirilen işkenceler; Hripsime'nin ehit edilmesi; Kral Trdat ve Gürcistan, Abhazya, ve Albanya krallarının vaftiz edilmesi; vs. de bunların arasında yer alır.

Apsisin güneyindeki apelin kapısının üzerinde, zamanının dokumacılığına fikir verecek bir desen olarak, madalyonlar içinde mahfuz dört ejderha gösteren sıra dışı bir aynalık vardır.

Daha önce de anlatıldığı gibi, nartekste de freskler varmış. Bunlar, artık mahvolmuştur veyahut aşınmayla zarar görmüştür. Kilisenin duvarında, girişin üstünde ve sağında, İsa'nın çarmıha gerilişi resmedilmiştir. Azize Meryem'in yası öbür taraftadır.

Narteksin kuzey duvarında artık epey solmuş, İshak, Yakup ve İbrahim peygamberlin, Hazreti Meryem, Adem ve Cennet Kapısı'nı bekleyen dört şekilli ("tetramorph") yaratığın gösterildiği Cennet resmi vardır. Kemerlerin altlarında da aziz veya peygamber figürleri vardır.