Yapının İncelemesi
Büyük pencerelerinin varlığı ile köşelerinde şapellerin olmayışı, bu kilise için erken bir tarihi, belki de 7nci yüzyılı önerir. Planı, 940'larda yapılmış Kars Katedrali'ninkine de benzer, ancak bu yapıyı tarihlendirmenin püf noktası, girişidir. Uçları kapı kasası dikmesi ile 45 derece kesişen sövesi olan iri dikdörtgen çerçevesi vardır. Girişin özellikle Ani'de yaygın olan bu tasarımına, 11inci yüzyıldan önceki Ermeni kiliselerinde rastlanmamaktadır.
Kümbet Kilise muhtemelen 11inci yüzyılın ilk yıllarında, mimarı bilinçlice eski tasarımları göz önünde bulundurarak, onları geliştirerek ve onlara zamanının dokusundan bir şeyler katarak inşa edilmiştir. Bu yönüyle, Ani'deki Kral Gagik Kilisesi'yle bir benzerlik paylaşır.
Kümbet Kilise, merkez planlı kubbeli dört taraktonozlu(tetrakonklu)dur. Yüzeyde Kars Katedrali'ne benzemesine rağmen, Kümbet Kilise daha küçüktür, şekil olarak daha düzgündür, ayrıntılarında daha özenlidir ve görsel olarak daha akışkan ve bütünleşmiş iç yapıya sahiptir.
Kilisenin tasarımı, bir zamanlar kubbe ve alınla örtülü olan kare merkezi sahına dayalıdır. Bu karenin her yanının ortasından çıkan kısa tonozlu kolların her biri apsiste biter. Her apsiste büyük pencereler vardır. Güneydoğu ile güneybatı köşelerinin güney duvarı ile kuzeydoğu ile kuzeybatı köşelerinin kuzey duvarında da küçük pencereler vardır. Kiliseye yegane giriş, batı apsistendir. Thierry, kuzeydoğu köşesinin doğu duvarında bir ikinci girişin olabileceğini düşünmüştür çünkü duvarın bu kısmında geniş bir açıklık vardır, ancak iç duvardaki heykelcilik kırıntıları, bu açıklığın aslında bir niş olabileceğini önerir.
Kare sahının her köşesinde, merkezinde figüratif heykelcilik örneği bulunduran bir köşe kemer vardır. İki köşe kemerin alçak kabartması vardır. Bunlar, kuzeydoğu köşesindeki kanatları açılmış kartal ile güneydoğu köşesindeki insan kafasıdır.
