Ermeni Mimarisi - VirtualANI

"Tanrı adına, ben, Grigor'un oğlu Davit, Zakarya'nın generali, 1214 yılında kutsal Khtzkonk manastırının ihtişamını görmüşüm... ve varlığımdaki Vahanardzeş köyünün yarısını, kendim ve velilerim için anıt olarak Aziz Sarkis Kilisesi'ne bağışladım. Bundan dolayı, ben, baş rahip Hovhannes ve diğer kardeşlerimiz, her sene, şaşmaksızın, David, Hakob, Poğos ve Petros'un yortularında ve Kutsal Şoğakat'ta, bütün kiliselerde ayin düzenlememi mukadder kıldık. Bu anıta karşı çıkan veya onu engellemek isteyen olursa, her ne kadar Tanrı'nın hamdini kazanmışsa dahi, lanetlensin.

- Aziz Sarkis Kilisesi'nin kuzey cephesindeki yazıt

Bu, manastırın en büyük kilisesiymiş ve halen ayakta duran tek kilisesidir. Yapım tarihinden veyahut şeraidinden bahseden yazıtları yoktur ancak, 12nci yüzyıl tarihçisi Ani'li Samvel'e göre, yapımı 1025 yılında Prens Sargis tarafından emredilmiştir. Duvarlarındaki en eski yazıt, 1033 tarihlidir. 1211 tarihli başka bir yazıt, manastırın Müslüman yönetiminden kurtuluşunu kaydeder.

Kilise, kubbeli, dört apsisli, merkez planlı ve dıştan dairedir. Kubbe, bingilerle desteklenmiş alnın üzerine oturtulmuştur. Bu kubbenin köşeli şemsiye çatısı vardır. Eğer bu da 1025 tarihliyse, bu tip çatının bir Ermeni kilisesinde en eski örneğidir.

Dört köşesinin de iki katlı küçük odaları vardır. Alt katları şapeldir. İç duvarın yüksek seviyelerindeki dar ve erişmesi zor girişlerden de üst kattaki odalara ulaşılırmış. Bu odalar muhtemelen değerli eşyaları saklama ve çatıya geçiş vazifesini görürmüş.

Her apsiste birer pencere vardır. İç kısımda, bu pencereler oldukça sıradışı silme sergiler. Bu, apsisin duvarlarına gömülmüş sütunların üzerinde oturan eğik kırma alınlık alınlık biçimindedir. Kolonla alınlık arasındaysa, çevrilmiş tahta silindir katmanlarını andıran tuhaf sütun pervazı vardır. Pervazın tepesi iç cephenin tamamını boydan boya gezen silme ile örtüşür. Öğelerin böyle örtüşmesi de Ermeni mimarisine yabancıdır.

Dış duvarlar, yapının yüzünü yirmiye bölen zarif körkemer dizisi ile çevrilidir. Kemerlerin arasındaki düz yüzeylerin çoğuna büyük, açık ve derin oyulmuş karakterlerle yazılmış uzun yazıtlar vardır.

Kilisenin kuzey duvarının yanınaysa özenle yapılmış bir kabre oturtulmuş bir khatchkar varmış. Kilisenin kuzeydoğu tarafında da benzer bir abide varmış.

Nihai Analiz

Aziz Sargis Kilisesi, Ermeni mimarisinin sözgelimi "Ani ekolü"nün yıldızının parladığı dönemin sonlarında inşa edilmiştir.

Yapının kalitesi ve kilisenin taş işçiliğinin "finişingi," Ani'de var olan her şeyinkinden üstündür. Genel tasarımı çok iyi hazırlanmıştır ve mimari ayrıntılar da daha incedir, olgunlaşmıştır ve daha yüksek standartlara göre oyulmuştur. Ani'de, tarihi koşulların mimari evrime izin vermesi durumunda nelerin gerçekleştirilmiş olabileceğini gösterir. (Bu mimari fikirler, daha sonra 13üncü yüzyılda koşullar inşaatçılık faaliyetlerine devam etmeye müsait olduğunda yeniden benimsenmiştir, öyle ki, bir zamanlar bu kilisenin o daha sonraki döneme ait olduğu düşünülmüştür.) Binanın verdiği izlenim, birçok taş bloktan inşa edilmiş olmasından ziyade çok büyük bir heykelin portakal renkli taş kütlesinden oyulmuş olmasıdır.

Aziz Sargis Kilisesi'nin tasarımı takdire layıktır ama Beşkilise'nin genel görünümü epey etkileyici olmalıymış. Uçurumların kenarına tünemiş ve daha da derin uçurumlarla çevrilmiş manastırın durumu, doğa ile mimarinin fevkalade etkileyici armonisini arz etmiştir. Manastırın beş kilisesinin ihtimamlı geometrisi, düzgün yüzeyleri ve keskin köşeleri, onları çevreleyen vadinin doğal yapısıyla zıtlaşmıştır ama aynı zamanda bu yapıyı tamamlayıp kendiliğinden onunla bütünleşmektedir. Beşkilise'nin 1950'lerde kasten yıkılmasının bir sonucu olarak, geriye bunu bize sunacak birkaç değerli eski fotoğraf kalmıştır.

...Khtzkonk'un birinci sayfasına dönüş.